آتش به عنوان یکی از بزرگ‌ترین کشفیات تاریخ بشریت شناخته می‌شود و انسان‌ها اهمیت و ارزش بسیار زیادی برای آن در کنار عناصر دیگری مانند آب، باد و خاک قائل بودند. اگرچه آتش می‌تواند مزیت‌ها و فواید متعددی داشته باشد اما آتش سوزی می‌تواند از بزرگ‌ترین و خطرناک‌ترین بلایایی باشد که قادر است جان و مال افراد را به خطر بیندازد. برای تشکیل آتش به سه عنصر اصلی شامل اکسیژن، حرارت و سوخت نیاز هست و به همین دلیل و با توجه به آنکه سوخت می‌تواند تنوع و تعدد زیادی داشته باشد انواع مختلفی از آتش‌سوزی‌ها وجود دارند. آتش سوزی با مایعات قابل اشتعال یکی از انواع آتش‌سوزی‌ها است که می‌تواند ویژگی‌ها و خطرات خاص خود را داشته باشد و شیوه اطفاء حریق آن‌ها نیز متفاوت است. در ادامه مطلب به بررسی کامل ویژگی‌های آتش سوزی با مایعات قابل اشتعال و شیوه خاموش کردن آن‌ها پرداخته می‌شود.
دسته‌بندی آتش سوزی‌ها
همان‌طور که گفته شد آتش نوعی فعل و انفعال شیمیایی است که همراه با حرارت و شعله ایجاد می‌شود و بر پایه سه عنصر اصلی سوخت، اکسیژن و حرارت صورت می‌گیرد. به صورت کلی آتش‌ها را می‌توان بر اساس نوع ماده سوختنی دسته‌بندی کرد و بر همین اساس آتش‌سوزی‌ها به 5 کلاس مختلف تقسیم می‌شوند.
- آتش‌سوزی کلاس A که نوع سوخت آن منابع خشک مانند چوب، پارچه، کاغذ و … هستند.
- B که نوع سوخت آن منابع مایع مانند بنزین، روغن، گریس و … هستند.
- C که نوع سوخت آن تجهیزات متصل به برق هستند.
- D که نوع سوخت آن فلزات قابل احتراق مانند تیتانیوم، سدیم، لیتیوم و پتاسیم هستند.
- K که نوع سوخت آن چربی‌های صنعتی، حیوانی و گیاهی هستند.
ویژگی‌های آتش سوزی با مایعات قابل اشتعال
آتش‌سوزی‌هایی که سوخت آن‌ها از جنس مایعات هستند در مقایسه با انواع آتش‌سوزی‌های دیگر می‌تواند کاملاً متفاوت باشد و از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار باشند. از مهم‌ترین ویژگی‌های این نوع آتش‌سوزی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- مایعاتی مانند نفت، دیزل، اتانول و بنزین و … چنانچه دچار حریق شوند با سرعت و شدت بسیار زیادی گسترش پیدا می‌کند و کنترل آن‌ها بسیار سخت خواهد بود.
- مایعات مشتعل شوند به علت داشتن چگالی کمتر می‌توانند بر روی آب قرار بگیرند به همین دلیل نباید از آب برای خاموش کردن آن‌ها استفاده کرد. استفاده از آب باعث می‌شود که مایعات روی آب قرار گرفته و به راحتی حریق را گسترش بدهد.
- بسیاری از مواد قابل اشتعال دارای نقطه اشتعال بسیار پایینی هستند و می‌توانند با کمترین حرارت ممکن شعله ور شده و ایجاد خسارت نمایند.
- تعداد زیادی از مایعات قابل اشتعال در کنار قدرت اشتعال‌پذیری بسیار بالا می‌توانند بخارات قابل اشتعالی نیز تولید کنند و احتمال بروز انفجار را تقویت کنند.
- در صورت تخلیه نامناسب مایعات قابل اشتعال امکان انفجار آن‌ها وجود دارد.
مهم‌ترین دلایل حریق در محیط‌هایی با حضور مایعات قابل اشتعال
مایعات قابل اشتعال از تنوع بالایی برخوردارند و هر کدام می‌توانند واکنش‌های متفاوتی در برابر آتش داشته باشند. از جمله مهم‌ترین دلایل آتش‌سوزی در محیط‌هایی با حضور مایعات قابل اشتعال می‌توان به مواردی همچون جرقه‌های ناشی از تجهیزات الکتریکی، عدم رعایت ممنوعیت استعمال دخانیات، تخلیه الکترواستاتیکی، جرقه‌های ناشی از لوله‌های اگزوز وسایل نقلیه، جرقه‌های ناشی از عملیات جوشکاری. جرقه حاصل از اصطکاک ابزار‌آلات، جرقه یا افزایش دمای ناشی از جوشکاری، گرمای ناشی از تجزیه مواد ارگانیک، وجود سطوح داغ (هیترها، کوره‌ها) و پدیده‌های طبیعی (صاعقه) اشاره کرد.
روش‌های اطفاء حریق مایعات اشتعال‌پذیر
به صورت کلی برای اعلام حریق و اطفای آن می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد و انتخاب روش اطفا باید بر اساس فاکتورها و عوامل مختلفی انجام بگیرد. در اصل برای اطفا و خاموش کرد انواع آتش‌سوزی‌ها می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد که به شرح زیر می‌باشند:
- سرد کردن یا از بین بردن حرارت (Cooling) که باید بر اساس کلاس آتش‌سوزی صورت بگیرد و از مواد همچون آب، گازهای بی‌اثر و … استفاده کرد.
- خفه کردن یا از بین بردن اکسیژن (Smothering) در شرایطی که امکان سرد کردن آتش وجود نداشته باشد و می‌توان از تجهیزاتی همچون سیستم اطفاء حریق گازی FM200، کپسول‌های CO2، فوم و … بهره برد.
- تأثیر در واکنش زنجیره‌ای (Starvation) و قطع سوخت‌رسانی.
کنار 3 روش گفته شده می‌توان از یک روش دیگر تحت عنوان وقفه در فرآیند احتراق از روش‌های اطفا حریق (Interrupting the Combustion Process) برای خاموش کردن آتش‌ها استفاده کرد.
بهترین روش اطفا حریق برای مایعات قابل اشتعال
همان‌طور که گفته شد مایعاتی از قبیل نفت، بنزین، گازوئیل و حتی مواد شیمیایی مختلفی همچون بنزن، اتانول، استون، پنتان، سیکلوهگزان و … در شرایط خاص و ویژه‌ای دچار حریق می‌شوند و از ویژگی‌های متفاوتی برخوردارند به همین دلیل نمی‌توان برای خاموش کردن آن‌ها از موادی همچون آب استفاده کرد. به عنوان یک راهکار پیشگیرانه برای جلوگیری از آتش‌سوزی مایعات قابل اشتعال توصیه می‌شود که حتماً در کنار این مواد از جاذب‌های صنعتی، شن و ماسه جاذب، منابع ذخیره مناسب و … استفاده شود و تمهیداتی همچون انبارداری جداگانه، عدم ذخیره‌سازی بیش از حد و آموزش کارکنان حاضر در محیط و … در نظر گرفته شود.
در اصل هر کدام از روش‌های اطفا حریق گفته شده می‌توانند مزایای خاص خود را داشته باشند و به سرعت آتش را خاموش کرده و از توسعه آن جلوگیری کنند. می‌توان گفت که سیستم‌هایی که از گازهای بی‌اثر مانند گاز fm200 استفاده می‌کنند می‌توانند بهترین و مؤثرترین راهکار برای خاموش کردن آتش ناشی از مایعات و گازهای قابل اشتعال باشد چرا که این گازها با حذف سریع اکسیژن از مثلث آتش باعث خاموش شدن آن می‌شوند. در مقاله‌ای تحت عنوان سیستم اطفاء حریق مناسب اتاق سرور به بررسی و معرفی بهترین سیستم اطفا حریق برای محیط‌های حساسی همچون اتاق‌های سرور پرداخته شده که می‌تواند اطلاعات مفیدی به خواننده ارائه کند.
جمع‌بندی نهایی
آتش به یک فعل و انفعال شيميایی سريع گفته می‌شود که همراه حرارت و شعله خواهد بود و بر اساس نوع سوخت و شرایط آن می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد. برای ایجاد آتش لازم است که 3 عامل اصلی حرارت، سوخت و اکسیژن وجود داشته باشند و آتش‌سوزی‌ها در چند کلاس شامل A، B، C، D و K دسته‌بندی می‌شوند. برای خاموش کردن آتش باید حداقل یکی از عوامل سوخت، حرارت و اکسیژن را حذف کرد و برای این کار می‌توان از سه روش سرد کردن، خفه کردن و قطع سوخت‌رسانی استفاده کرد.