آتش‌سوزی به عنوان یکی از خطرناک‌ترین پدیده‌ها شناخته می‌شود که می‌تواند خسارت‌های جانی و مالی غیرقابل جبرانی ایجاد کند. با توجه به آنکه آب در دسترس‌ترین و قدیمی‌ترین ماده خاموش‌کننده آتش است امروزه بسیاری از سیستم‌های اطفا بر پایه آن طراحی شده‌اند. در حقیقت سیستم‌های اطفا حریق آب به عنوان رایج‌ترین و کاربردی‌ترین سیستم‌های اطفا در سراسر جهان شناخته می‌شوند. در اصل آب می‌تواند همزمان باعث خاموش شدن و خنک شدن حریق شود و از میزان خطرات و خسارت‌های آن بکاهد. در ادامه مطلب به بررسی و معرفی کامل سیستم اطفا حریق آبی، انواع آن، کاربردها و مزایای آن پرداخته خواهد شد.
سیستم اطفاء حریق آبی چیست؟
همان‌گونه که از نام آن مشخص است سیستم اطفا حریق آبی به سیستمی گفته می‌شود که بر پایه آب طراحی شده و می‌توان آتش را خاموش و کنترل کند. در اصل سیستم اطفای آبی به مجموعه‌ای از تجهیزات گفته می‌شود که با استفاده از قدرت فشار آب آتش را کنترل و خاموش می‌کند. سیستم اطفاء حریق آبی یا Fire Sprinkler System شامل بخش‌هایی همچون مخزن، لوله‌کشی توزیع آب و اسپرینکلرهای آتش‌نشانی است. این سیستم‌ها امروزه در تمامی مکان‌های صنعتی و غیرصنعتی استفاده می‌شود و از عملکرد بسیار خوبی برخوردار است در حالی که نسبت به سایر سیستم‌های اطفا از قیمت مناسب‌تری برخوردار است.
اجزای سیستم اطفای حریق آبی
سیستم‌های اطفا حریق آبی همانند سیستم‌های اطفاء حریق گازی می‌توانند از قطعات و تجهیزات مختلفی تشکیل شوند و هر کدام از این قطعات از وظایف مشخصی برخوردارند. مهم‌ترین اجزای تشکیل دهنده این سیستم شامل مواردی همچون منبع یا مخزن اصلی (Storage Tank)، لوله‌ها و انشعابات (Pipe & Fitting)، پمپ اصلی (Main Pump)، پمپ جوکی یا کمکی (Jokey Pump)، شیر یکطرفه هشدار دهنده (Wet Alarm Check Valve)، شیرهای دروازه‌ای (Gate Valve)، شیرهای پروانه‌ای (Butterfly Valve)، شیرهای یکطرفه (Check Valve)، شیرهای تست و تخلیه (Test & Drain Valve)، شیر اطمینان (Pressure Relief Valve)، مانومتر یا همان گیج‌های اندازه‌گیری فشار (Pressure Gauge)، فلوسوییچ و آشکارسازهای جریان آب (Flow Switch) و اسپرینکلرها در انواع مختلف (Fire Sprinkler) هستند و هر کدام کاربردها و وظایف مشخصی دارند.
انواع روش‌های اطفاء حریق آبی
به صورت کلی برای اطفاء حریق می‌توان از روش‌های گازی و آبی استفاده کرد و هر کدام از این روش‌ها نیز می‌توانند زیرمجموعه‌های متعددی داشته باشند. روش اطفا حریق آبی می‌تواند به صورت دستی و اتوماتیک انجام شود. در روش دستی که باید افراد از تجهیزات مختلف استفاده کنند اما روش اطفا اتوماتیک که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است می‌تواند به سه روش متفاوت انجام شود که به شرح زیر هستند:
سیستم اطفاء حریق آبی لوله‌تر
همان‌گونه که از نام آن مشخص است در این روش در داخل لوله‌ها به صورت مستمر آب در جریان است و در صورت بروز حریق، آب حرکت کرده و باعث اطفای آن می‌شود. در حقیقت سیستم‌های اسپرینکلر لوله‌تر بیشتر از سایر انواع سیستم اطفا حریق آبی مورد استفاده قرار می‌گیرد چرا که از اطمینان بالاتری برخوردار بوده و نصب آنها نیز ساده‌تر است. این سیستم شامل اسپرینکلرهای خودکار (البته نه همیشه)، شیر بازرسی خودکار، زنگ هشدار و منبع آبی اتوماتیک است. البته باید توجه داشت که بر اساس قوانین NFPA سیستم‌های لوله‌تر فقط در مناطقی که دمای آن بالاتر از 40 درجه فارنهایت است، قابل نصب هستند.
- در برخی از سیستم‌های لوله‌تر و برای جلوگیری از یخ‌زدگی آب از ماده شیمیایی ضد یخ استفاده می‌شود.
سیستم اطفاء حریق آبی لوله خشک
این سیستم که در سراسر دنیا نیز رواج بالایی دارد بیشتر در مناطقی که استفاده می‌شود که احتمال کاهش دما بالا بوده و امکان یخ زدن لوله‌ها وجود دارد. این سیستم‌ها معمولاً در محیط‌هایی که از سیستم گرمایشی برخوردار نیستند نصب می‌شوند و در لوله‌های آن آب جریان ندارد اما زمانی که سیستم فعال شود، لوله‌ها با فشار کمتری از فشار منبع آبی از هوا پر می‌شوند. در این سیستم برای جلوگیری از ایجاد فشار بالا به مخزن آب آتش‌نشانی و فوران زود هنگام آب در لوله‌ها، از یک سوپاپ یا ضربه‌گیر استفاده خواهد شد
سیستم اطفاء حریق آبی سیلابی (Deluge)
سیستم اطفاء حریق آبی سیلابی (Deluge) که کمتر از دو سیستم دیگر رواج دارد به‌گونه‌ای طراحی شده است که اسپرینکلرهای سیستم باز هستند و حساس به حرارت نیستند و در زمان آتش‌سوزی از تمام اسپرینکلرها به سرعت آب خارج می‌شود.
- هر کدام از سیستم‌های گفته شده می‌توانند مزیت‌ها و معایب خاص خود را داشته باشند و در مکان‌های متفاوتی مورد استفاده قرار بگیرند اما با توجه به مواردی همچون در دسترس بودن، مدت زمان پاسخگویی به آتش، پتانسیل خوردگی و زنگ زدگی لوله‌ها، هزینه‌های نصب و اجرا و …می‌توان گفت که سیستم اطفاء حریق آبی لوله‌تر بهترین و کارآمدترین سیستم اطفا حریق آبی است.
مزایا و معایب سیستم اطفا حریق آبی
قطعاً هر سیستمی که برای اطفا حریق به کار برود می‌تواند مزیت‌ها و معایب خاص خود را داشته باشد و در محیط‌ها و مکان‌های مختلفی به کار برود. از جمله مهم‌ترین مزیت‌های سیستم اطفا حریق آبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- این سیستم در مقایسه با سیستم‌های گازی و همچنین باتوجه به عدم نیاز به آب تصفیه شده هزینه کمتری دارد.
- گرانروی پایین آب در محیط‌های فلزی و پلاستیکی باعث می‌شود راحت جریان پیدا کند.
- آب یک سردکننده عالی است و می‌تواند 5 برابر سیستم اطفاء حریق گازی کربن دی‌اکسید و … سردکنندگی داشته باشد.
- آب غیرقابل تجزیه بوده و می‌تواند در دماهای بسیار زیاد نیز استفاده شود.
در کنار تمام مزیت‌هایی که برای این سیستم‌ها عنوان شد می‌توان گفت معایب و ایراداتی نیز دارند که باید مورد توجه قرار بگیرند. از مهم‌ترین ایرادات و نقاط ضعف این سیستم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- آب برای خاموش کردن تمامی کلاس‌های آتش‌سوزی مناسب نیست و گاهی می‌تواند به توسعه و گسترش آتش کمک کند
- آب وزن بالایی دارد و انتقال آن به محل حریق می‌تواند چالش‌هایی داشته باشد.
- آب دارای قابلیت رسانایی است و می‌تواند خطراتی همچون برق گرفتگی را افزایش بدهد.
- با توجه به آنکه در این سیستم از آب پرفشار استفاده می‌شود ممکن است باعث ایجاد خسارت در ساختمان‌ها و … شود.
- از آنجایی که آب دارای خاصیت کشش سطحی است هنگام فعال شدن سیستم اطفاء حریق آبی امکان نفوذ آب داخل تل مواد وجود ندارد.
جمع‌بندی نهایی
سیستم اطفا حریق آبی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین، رایج‌ترین و ارزان ترین سیستم‌های اطفا حریق شناخته می‌شود که می‌تواند انواع مختلفی همچون سیستم‌های اتوماتیک لوله‌تر، لوله خشک و سیستم سیلابی داشته باشد. این سیستم از مزیت‌ها و معایب منحصربه‌فردی برخوردار است و می‌تواند در انواع ساختمان‌های مسکونی، تجاری، صنعتی و … استفاده شود.