افزایش ایمنی و کاهش خطای انسانی با هدف جلوگیری از اتفاقات آتش‌سوزی و اطفاء حریق از مهم‌ترین اهداف متخصصان در صنایع مختلف از جمله ساختمان‌سازی، تجهیزات، ماشین‌آلات و … به شمار می‌رود و با پیشرفت علوم و تکنولوژی‌های مختلف دستیابی به این اهداف راحت‌تر شده است. بروز حریق و آتش‌سوزی می‌تواند خسارت‌های جانی و مالی متعددی به همراه داشته باشد به همین دلیل امروزه از انواع سیستم‌های اعلام حریق و سیستم‌های اطفاء حریق برای جلوگیری از بروز آتش‌سوزی و به حداقل رساندن خسارات ناشی از آن استفاده می‌شود. در ادامه مطلب به بررسی کامل انواع سیستم‌های اطفاء حریق و نحوه کارکرد آنها پرداخته خواهد شد.
سیستم اطفاء حریق چیست؟
همانگونه که از نام آن مشخص است این سیستم به مجموعه‌ای از تجهیزات گفته می‌شود که وظیفه آن خاموش کردن آتش و جلوگیری از گسترش آن است. در اصل برای وقوع و گسترش آتش به چند عامل مهم نیاز است که شامل حرارت، اکسیژن، ماده سوختنی و زنجیره واکنش‌های شیمیایی است و به همین دلیل برای آنکه بتوان یک آتش را اطفا کرد باید حداقل یکی از این موارد از هرم حریق حذف شود. در سیستم‌های اطفاء حریق از تجهیزاتی استفاده می‌شود که چرخه ایجاد شده را قطع کند.
روش‌های خاموش کردن آتش
همانطور که گفته شد برای وقوع و گستردگی آتش به عواملی همچون حرارت، اکسیژن، ماده سوختنی و زنجیره واکنش‌های شیمیایی نیاز است و برای خاموش کردن باید ارتباط حداقل یکی از این موارد با سایرین قطع شود.
- قدیمی‌ترین و مؤثرترین راهکار برای کنترل آتش سرد کردن آن است که برای این کار می‌توان از موادی همچون آب و گاز دی‌اکسید کربن استفاده کرد. سیستم اطفاء حریق گازی FM200 نیز امروزه رواج بالایی دارد که مانع از رسیدن اکسیژن به مواد سوختنی می‌شود و باعث خاموش شدن آتش خواهد شد.
- روش دوم مهار آتش خفه کردن آن است که به معنی پوشاندن سطح آتش با مواد مختلف برای جلوگیری از رسیدن اکسیژن به مواد سوختنی است. هر ماده‌ای که برای خفه کردن آتش استفاده می‌شود حتماً باید از هوا سنگین‌تر باشد.
- روش سوم مهار و کنترل آتش حذف ماده سوختنی است و می‌توان با جدا کردن موادی که حریق به آنها نرسیده است و یا ایجاد یک حائل یا رقیق کردن مواد اشتعال‌زای مایع و یا بستن شیرهای کنترلی مواد سوختی اقدام به خاموش نمودن حریق کرد.
- در روش چهارم می‌تواند واکنش‌های زنجیره‌ای را با استفاده از ترکیبات هالون و برخی ترکیبات جامد مانند جوش شیرین کنترل کرد. این روش در مقایسه با سه روش قبلی هزینه بیشتری خواهد داشت و استفاده از آن در محیط‌های عادی به صرفه نخواهد بود.
انواع سیستم‌های اطفاء حریق
سیستم‌های اطفاء حریق همانند سامانه تهویه پارکینگ می‌توانند بر اساس فاکتورها و عوامل مختلفی تقسیم‌بندی شود اما به صورت کلی این سیستم‌ها شامل دو دسته اطفاء دستی و اطفاء خودکار می‌باشند. سیستم دستی اطفاء توسط کاربران ساختمان، آتش‌نشان‌ها و افراد متخصص به کار گرفته می‌شود در حالی که نیروهای انسانی در سیستم‌های اتوماتیک هیچگونه نقشی نخواهند داشت. از جمله رایج‌ترین سیستم‌های اطفاء دستی می‌توان به مواردی همچون خاموش‌کننده‌های پودری (پودر خشک شیمیایی، پودر تر شیمیایی، پودر خشک)، خاموش‌کننده‌های دی‌اکسید کربن، خاموش‌کننده‌های حاوی ترکیبات هالوژنه، خاموش‌کننده‌های حاوی کف و … اشاره کرد.
رایج‌ترین سیستم‌های خودکار نیز شامل مواردی همچون سیستم اطفاء حریق اتوماتیک مه آب (Water Mist)، سیستم اطفاء حریق اتوماتیک ورتکس (Vortex)، سیستم اطفاء حریق اتوماتیک گازی هالون (Halon)، سیستم اطفاء حریق اتوماتیک آبی اسپرینکلر (Sprinkler)، سیستم اطفاء حریق اتوماتیک فوم (Foam) و … هستند. در حقیقت سیستم اطفاء اتوماتیک تحت نظارت یک کنترل پنل بوده و یا کاملاً خودکار عمل می‌کند. البته سیستم‌های اطفاء حریق می‌توانند بر اساس فاکتورهای دیگری همچون حریقی که خاموش می‌کنند، ماده‌ای که برای اطفاء حریق استفاده می‌کنند و … می‌توانند انواع مختلفی همچون سیستم‌های آبی، سیستم‌های گازی، سیستم‌های آیروسل و سیستم‌های فوم تقسیم شوند.
سیستم اطفا حریق آبی
سیستم اطفاء آبی متداول‌ترین و رایج‌ترین روش مقابله با حریق در محیط‌های مختلف صنعتی و غیر صنعتی است و از آن در اطفاء حریق کلاس A و جهت خنک‌سازی کلاس‌های B و C استفاده می‌شود. از مهم‌ترین کاربردهای این سیستم می‌توان به ساختمان‌های اداری، مسکونی، تجاری، هتل‌ها، موزه‌ها، پارکینگ‌ها، ترانس‌های برق، تانک‌ها و مخازن نگهداری سوخت و مواد شیمیایی، کشتی‌ها، بنادر و انبارها اشاره کرد. این سیستم‌ها در حقیقت شامل مجموعه‌ای از ادوات مانند پمپ‌های مخصوص اطفای حریق، نازل، اسپرینکلر و تجهیزات نظارتی بوده و به چهار روش تقسیم می‌شوند که شامل سیستم لوله تر، سیستم لوله خشک، سیستم پیش عملگر و سیستم سیلابی هستندطراحی، مشاوره و نظارت سیستم‌ها در هر کدام از محیط‌ها باید زیر نظر کارشناسان متخصص انجام شود تا بالاترین بازدهی را داشته باشند.
سیستم اطفاء حریق گازی
این سیستم نیز می‌تواند با کمک ماده خاموش کننده گاز یا کاهش میزان اکسیژن و استخراج گرما آتش را خاموش کند. سیستم گازی می‌تواند برای محیط‌هایی که امکان استفاده از سیستم‌های آبی، پودری، کف و … وجود ندارد گزینه مناسبی باشد. این سیستم از تمیزترین سیستم‌های اطفاء به شمار می‌رود و گازهای خاموش هیچ تأثیری در سیستم‌های الکتریکی معمولی مانند سرورها و غیره ندارند. از مهم‌ترین کاربردهای این سیستم می‌توان به خاموش کردن آتش در سیستم‌های IT و اتاق‌های رایانه، اتاق‌های بایگانی و نگهداری اسناد، مراکز تماس اضطراری، گالری‌ها، بخش‌های پزشکی و … اشاره کرد.
سیستم اطفاء حریق فوم
سیستم FOAM برای اطفاء حریق مناطق پرخطر شامل کلاس B مانند انبار مایعات قابل اشتعال، آشیانه‌های هواپیما، مخازن سوخت، سالن‌های رنگ و … استفاده می‌شود و می‌تواند به صورت دستی یا اتوماتیک مورد استفاده قرار بگیرد. البته در مواردی که مواد قابل اشتعال از مواد نفتی قطبی تشکیل شده باشند باید از فوم مقاوم در برابر حلال‌ها استفاده شود. در این سیستم آب و فوم در یک تناسب باهم ترکیب شده و برای خاموش کردن آتش به کار گرفته می‌شوند. این سیستم شباهت بالایی به سیستم آبی دارد اما در آن علاوه بر مخازن آب از نازل‌های فوم، شیرهای اتومات، پمپ‌ها و مخازن مخصوص فوم نیز استفاده می‌شود.
سیستم اطفاء حریق آیروسل
سیستم اطفاء حریق آیروسل بر پایه گاز و پودر عمل می‌کند. این سیستم برای اطفاء حریق از ذرات ریز جامد با قطر کمتر از ۱۰ میکرومتر استفاده می‌کند و می‌تواند انواع مختلفی همچون سیستم الکتریکی، حرارتی و مکانیکی داشته باشد و از نظر غلظت نیز می‌تواند به دو دسته متراکم و پراکنده تقسیم شود. از مهم‌ترین مزیت‌های این سیستم می‌توان وزن و حجم کم، عدم ایجاد آلودگی زیاد، عدم نیاز به لوله‌کشی و مخزن، هزینه نگهداری و پشتیبانی کم، سلامت بهداشتی و غیر سمی بودن و … اشاره کرد.
تجهیزات سیستم اطفاء حریق
هر کدام از سیستم‌های اطفاء حریق همانند اگزاست فن مقاوم در برابر حریق اف ۳۰۰ می‌توانند تجهیزات و اجزای مختلفی داشته باشند. از جمله مهم‌ترین تجهیزات این سیستم‌ها می‌توان به مواردی همچون کپسول‌ها، اسپرینکلر، جعبه آتش‌نشانی، پودر اطفاء حریق، گوی اطفاء حریق، آیروسل، قاب اسپرینکلر، اطفاء حریق گازی، شیرآلات، قرقره، شیلنگ، نازل، اتصالات و … اشاره کرد.
قیمت سیستم اطفاء حریق
از آنجایی که سیستم‌های اطفاء حریق می‌توانند از تنوع و تعدد بالایی برخوردار باشند قیمت آنها نیز می‌تواند همانند قیمت اعلام حریق تحت تأثیر فاکتورها و عوامل مختلفی قرار داشته باشد. از جمله مهم‌ترین فاکتورهای مؤثر در قیمت این سیستم‌ها می‌توان به مواردی همچون نوع سیستم، ثابت یا پرتابل بودن سیستم، وزن و مواد تشکیل دهنده، تعداد و اندازه اسپرینکلر ها، نوع طراحی سیستم، برند و شرکت سازنده سیستم اطفاء،
تاییدیه‌های تجهیز (UL,FM,LPCB)، فروشگاه عرضه‌کننده، قیمت و نوسانات ارز و … اشاره کرد.
جمع‌بندی نهایی
سیستم اطفاء حریق مجموعه‌ای از تجهیزات است که برای خاموش کردن آتش و جلوگیری از گسترش آن با حذف یکی از عوامل حرارت، اکسیژن، ماده سوختنی و زنجیره واکنش‌های شیمیایی به کار گرفته می‌شود و می‌تواند انواع مختلفی همچون سیستم‌های دستی و خودکار داشته باشد. این سیستم‌ها از نظر مواد تشکیل دهنده نیز می‌توانند تقسیم‌بندی متفاوتی داشته باشند و قیمت آنها نیز مانند قیمت تهویه صنعتی تحت تأثیر مواردی مختلفی همچون نوع سیستم، مواد تشکیل دهنده و … خواهد بود.